Thực vật ven sông rạch

Mối đe dọa của thực vật ngập nước ven sông rạch từ việc phát triển không bền vững

Thành phố Hồ Chí Minh có mạng lưới sông rạch dày đặt và đã tạo thành các hệ sinh thái đặc trưng: hệ sinh thái rừng ngập mặn, hệ sinh thái úng phèn, hệ sinh thái ngập nước ven sông rạch. Các sông rạch thuộc hệ thống sông Sài Gòn, sông Nhà bè… có các vùng đất trũng ngập thường xuyên (wetland) tạo thành nhiều sinh cảnh tự nhiên, hệ thực vật phân bố tự nhiên theo mức độ nhiễm phèn hoặc mặn của hệ thống sông đó mà hiếm có thành phố nào có được; phần lớn các loài thực vật này được tổ chức bảo tồn thiên nhiên quốc tế đưa vào sách đỏ như xu ổi, xu đỏ, mấn trắng, gõ biển, bần chua, cui biển, săng máu rạch… và Tổng cục Lâm nghiệp đưa vào cây lâm nghiệp chính như tràm chua, gáo vàng…

Phát triển khu công nghiệp, khu dân cư là mối đe dạo chính

Trong những năm gần đây, Thành phố đã đầu tư rất nhiều vào việc phát triển kinh tế – xã hội, có những chủ trương chính sách hợp lý để đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, hệ thống giao thông nhiều và trải rộng khắp thành phố; tạo ra nhiều công ăn việc. Nhiều khu công nghiệp, khu dân cư phát triển với qui mô lớn, khang trang hơn và mảng xanh cũng được chú trọng… tuy nhiên, về mặt môi trường còn nhiều bất cập.

Nguồn tài nguyên thiên nhiên tại các vùng lung trũng ngập nước ven sông rạch bị đe dọa nghiêm trọng, trong đó có hệ thực vật đặt trưng đang ở bên bờ vực thẳm của sự phát triển không bền vững mà hệ thực vật này có vai trò rất quan trọng việc thích ứng với biến đổi khí hậu của Thành phố. Tốc độ đô thị hóa, pháp triển các khu công nghiệp dàn trải tại Thành phố đã và đang gây ô nhiễm nghiêm trọng tại một số sông rạch tại các quận 12, Thủ Đức…; huyện Hóc Môn, Bình Chánh… đã làm thay đổi hệ sinh thái, một số loài đặc trưng đã biến mất.

Tạo điều kiện thuận lợi cho các thực vật ngoại lai phát triển (cúc bò, cỏ hôi, lục bình…), du nhập các loài cây hạn chế trồng như bàng Đài Loan, sò đo cam, cau vua… các loài cây này phát triển nhanh, rễ bàng ăn nông gây thiệt cho các công trình và các cơ sở vật chất khác; sâu bệnh gây nguy hiểm cho môi trường, không có khả năng bảo vệ môi trường, chống lại xói mòn và sạt lở bờ sông rạch.

Các nghiên cứu ở nước ngoài về lợi ích của thực vật ngập nước

Mặc dù trong nước chưa có nhiều tài liệu nghiên cứu cụ thể hình thái, sinh thái, phân bố và công dụng của từng loài nhưng các tài liệu trên quốc tế, tổ chức bảo tổn thiên nhiên quốc tế… Tại một số nước Đông Nam Á như Thái Lan, Mã Lai, Singapore…đã công bố nhiều tài liệu nghiên cứu về công dụng của chúng đối với môi trường, dược liệu và các bài thuốc, gỗ, thực phẩm cho con người và các loài động vật khác.

Theo tổ chức bảo tồn thiên nhiên quốc tế (the red list of the IUCN) công bố trong sách đỏ về các loài thực vật có nguy cơ đe dọa cao thuộc thực vật ngập nước thì chúng ta đã có 7 loài (gỗ biển/nước Intsia bijuga; cui biển Heritiera littoralis; mấm trắng avicennia alba; bần chua sonneratia caseolaris, xu ổi xylocarpus grannatum; xu đỏ xylocarpus moluccensis; xăng máu rạch Horsfieldia irya …

Tại Singapore người ta đã đưa toàn bộ các loài thực vật thân gỗ ngập nước ven sông rạch vào sách đỏ của họ trong danh mục các loài cây bị đe dọa và là loài cây ưu tiên trồng trong các khu dân cư để mọi người dân tham gia bảo tồn.

Thái Lan có rất nhiều công trình nghiêm cứu cây nhạc ngựa nước Amoora cucullata, hậu phát (quế rừng) Cinamomum iners, bần chua sonneratia caseolaris, dừa lá Nyphia fruticanvề khả năng hấp thụ kim loại nặng trong nước như Cd-codinium, Cr-chromium, Cu-copper, Pb-lead, Zn-zine; làm trong sạch nước; bảo vệ môi trường; chống sạt lở bờ sông; gỗ làm than…(Tạp chí Môi trường Châu Á, 2010). Do đó khi xây dựng các khu đô thị trên những vùng đất ngập nước hoặc gần sông rạch người ta sử dụng các loài bản địa để trồng trong khu dân cư và trên đường phố, hạn chế trồng cây ngoại nhập.

Theo nghiên cứu về dược thảo của tiến sĩ Godofredo Stuart đăng trên tạp chí cây thuốc: phân lớn các loài cây mọc ven sông rạch là nguồn dược liệu dùng để chữa các bệnh như tiêu chảy, cầm máu, trị thấp khớp, cảm cúm. Vỏ lụa của cây cui biển và nhạc ngựa nước trị gãy xương; nước ép của lá và cuống lá trị hen suyễn (Cambie và Ash, 1994).

Thành phố đã triển khai dự án trồng 500.000 cây xanh bản địa nhằm phục hồi, bảo tồn và chống sạt lở, bảo vệ bờ đê ven sông rạch đã phát huy rất hiệu quả nhưng???